Filozof Bob Marley… Bob Marley 6 Şubat 1945 yılında Jamaika’da dünyaya geldi. Reggae müziğin duayenlerinden ve hala şarkıları dinleniyor. Müziğin ve hayatının felsefesini yapmış sözleriyle günümüze ışık tutan, tarzının öncülerinden biri.
Şöyle diyor doğduğu yer için “Ben hem kırlarda, ormanda hem de kentte büyüdüm. St. Anns isimli bir yer. Orası bir bahçe kentti, adına “Garden Parish”derler. Ardından Kinsgton’da büyüdüm, Barry Street’ten Regent Street’e ve sonra Trencihtown’a kadar. 1958’den 1961’a kadar Trenchtown’da yaşadım. Sonra bütün bunlar sona erdi” (1975)
Bu yazımda Bob Marley’nin başka hiçbir yerde okumadığınız yönlerini öğrenecek ve onun filozof yönüne hayran olacaksınız.
Müzikle büyüdüm
Okula başladığında öğretmeninin bir cümlesi ona müziğin yolunu açmış “Okulda öğretmen “kim yazabiliyorsa yazsın. Kim şarkı söyleyebiliyorsa, söylesin.” derdi. Ben de şarkı söylerdim.” (Haziran 1975)
Bob Marley’in şarkı söylemesine etkenlerden biri de annesi “Nasıl başladığımı gerçekten bilmiyorum. Ama annemin şarkıcı olduğunu biliyorum. Annem dinsel şarkılar söylerdi, bir gospel şarkıcısı gibi. Onun arada sırada şarkı söylediğini duyardım… Müziği seviyorum, çok seviyorum, onunla büyüdüm.” (1975)
Hayat şartları kötüydü ve annesi çalışmak zorundaydı şöyle diyordu annesi için “Annemin (Celia Booker) elli şilin haftalıkla çalıştığını hatırlıyorum ve bu parayla beni okula göndermek, bana ayakkabı ve yiyecek almak zorundaydı.” (1977)
Bob Morley’in çıkardığı her albümün bir toplumsal mesajı vardı. İdeolojikti ve tüm şarkıları onun hayata bakış açısının birer kanıtıydı. ‘So Jah Seh’ (Ve Tanrı Dedi ki) isimli şarkısı için şöyle diyordu “So Jah Seh, soyumdan hiç kimse kıyıda oturup ekmek dilenmeyecek. Söylemek istediğimiz şey gelişim. İnsanlar bir arada yaşamalılar. Büyük insanları bilmem, ama gençler bir araya gelmeli.” (1974)
Onu tüm dünyaya tanıtan şarkısı No Woman No Cry için şunları söylüyordu “No Woman No Cry şarkısını gerçekten çok seviyorum, çünkü benim için çok şey ifade ediyor, çok duygulandırıyor beni. Gerçekten çok seviyorum.” (1974)
Haziran 1976 yılında kendisine sorulan ırkçılık kokan bir soruya şöyle yanıt veriyordu Marley.
Müziğinizin amacı beyazları dinlemeye yöneltmek mi, yoksa bu müzik siyahlar tarafından siyahlar için yapılan bir müzik mi?
“Reggae kendi başına bir şey gerçekleştiremez. Tanrı der ki: Bir ırkı üstün diğer bir ırkı ise aşağı kabul eden düşünce biçimi tamamen gözden düşüp terk edilmedikçe barışa kavuşamayacağız.”
Reggae müziğin duayeni Marley, Temmuz 1975 yılında müziğin insanları nasıl etkilediğini şu sözleriyle dile getiriyor “Bu müziğin ta kendisi dostum, günün müziği değil. Gerçek olmalıdır.”
“ Müzik haberler gibidir. Müzik insanları etkiler, müzik her şeyi insanlar için yapar. Müzik insanlara Jamaika’da ne yapmak lazım geldiğini söyler.” (Eylül 1980)
Hayatın her zaman doğru yönleriyle ilgilenen ve bunu müziğine yansıtan sanatçı şöyle diyordu bir cümlesinde “Soul, caz, calypso, blues… bir çok iyi müzikten hoşlanırım. Caz tamamlanmış bir müziktir. İçinde his taşıyan müzik. Hayatın yanlış taraflarıyla ilgilenen müzikleri ya da her ne olursa olsun sevmem, çünkü ben doğru olanlarla ilgilenmek isterim sadece…” (Haziran, 1976)
Gitarı kendi kendine öğrenen ve kendine özgü bir tarz oluşturarak kısa sürede tüm dünyada büyük hayran kitlesine sahip olan Bob Marley, Amerika ve John Travolta için şunları söylüyordu;
“Amerika, orada olup biten her şey şeytansı. Sadece baskı ve gaddarlıkla çalışırlar. Punk konusunu hasır altı etmeye çalışıyorlar, çünkü bir şeyler olduğunu fark ediyorlar… bu nedenle baskıcılar gençlerin gözünü gerçek karşısında körleştirmek için bir başka adam çıkarıyorlar ortaya ve ona Jon-Tra-vol-ta diyorlar!” (Mart, 1979)
Ona göre müzik özgür olmalıydı asla sınıflandırılmamalıydı çünkü müzik önyargısızdı. Haziran 1975’de şöyle diyordu Marley;
“Bazı müzikler sınıflandırılamaz ya da tırnak içine sokulamazlar. Müzik özgürdür ve önyargısızdır. Müzik aldırmaz… sadece var olmak ister. Tüm yapmanız gereken şey her şeyin uyum içinde olduğundan emin olmaktır, çünkü eğer uyum içinde değilse müzik rahatsız eder. Ve müzik rahatsız ettiğinde kulağa hoş gelmez. Yani eğer gitar akortsuzsa her şey berbat olur! Garip, aptalca, kulağa kötü gelir. Ama akort sağlamsa, işte o zaman görün siz onu. Ama eğer bir şeyler yanlışsa bunu her kulak duyar. Müziği popülaritesiyle ölçemezsiniz. Çok iyi müzik yapan bir adam vardır ve hayatında stüdyoya bile girmemiştir.”
Reggae müziğin çıkış noktası rasta gerçekliğidir. Bob Marley’in politikaya olan mesafeli yaklaşımı, dünya düzenine olan düşünceleri herkesçe bilinen bir özellikti. Eylül 1980 yılında söylediği şu cümlesi bu yazdığımı kanıtlar nitelikte… “Benim gibi bir adam çıkıyor ve diyor ki: “Oy kullanmayın! Rasta oy kullanmaz.”
O hiçbir zaman popüler kültürün kurbanı olmayı istemedi öyle ki politikaya atılmasını dahi isteyenler oldu ancak şu sözleriyle politikaya asla bulaşmadığını söylüyordu “Dostum, bunun için ellerinden geleni yaparlar… ama ben sürüp giden politikadan hoşlanan bir adam değilim. Onlara oy bile atmamış insanların elinden işlerini almak istiyorlar. (Eylül 1975)
Politika şeytanın işi
Bob Marley yaşadığı dönemi sahip olduğu siyasi düşüncesiyle gerek Jamaika’yı gerekse Amerika’yı ve dünyayı sorgulayan ve eleştiren bir sanatçıydı.
“Politika beni ilgilendirmiyor. Şeytanın işi. Jamaika’yı üç ay içinde güçlendireceklerini söylüyorlar. Ama cüzdan masadakilere eşit olarak dağıtılmayacak, yine de Jamaika’yı üç ayda güçlendireceklerini iddia ediyorlar, herkes yalan söylüyor. İnsanların zihinleriyle oynuyorlar. Hiçbir zaman insanların zihinleriyle oynamamalısın.” (Şubat 1976)
İnsanların yüzü gülmüyor bunun nedeni politikacılar
Döneminde ki politikacılar aykırı konuşmaları yüzünden Marley’i sevmiyordu. “Beni pek sevmiyorlar, çünkü sistemin aleyhine konuşuyorum. Bazıları “çok iyisin Bob” diyorlar. Beni alüminyum gibi görüyorlar, ülkeye para getiriyorum. Oysa bu beni ilgilendirmiyor. İnsanların başına ne geldiği ilgilendiriyor beni. Caddede yürüdüğümde acı çekeceklerine gülümseyen yüzlerle karşılaşmayı seviyorum. İnsanlar o kadar çok acı çekiyor ki gülümsemeye vakitleri kalmıyor. Bunun nedeni de politikacılar.” (Haziran 1976)
Bob Marley sadece bir hükumete karşı değildi o da Rastafari hükumeti. “Benim müziğim yaşamayı ve ölmeyi öğreten sisteme karşı mücadele eder” diyordu. Jamaika’yı halk devriminin kurtaracağını düşünüyordu. Ülkesinde yaşayan insanların acı çektiğini görüyor adaletsizlik, yoksulluk içinde bir Jamaika ve şöyle diyordu Nisan 1975 yılında “kendimi iyi hissediyorum” demek için acı çekmiş olmanız gerekir”
Müzik en büyük silahtır
Ülkesinde devrim olmasını hayal eden Marley devrim konusunda şöyle diyordu Haziran 1978’de “Devrim hakkında konuşmak istemiyorum, çünkü bir gün elimde silah tutup tutmayacağımı bilmiyorum. Biz silah üretmiyoruz biliyorsun. Demek istediğimi anlıyor musun: “Afrika’da bile kardeşlerimizi öldürmek için kullandığımız silahları beyaz adamdan almak zorundayız. Müzik en büyük silahtır, çünkü can kurtarır. Öldürmez, değil mi? Öteki silahlarsa kafanı dağıtır!”
Hangi dil, din ve ırktan olursa olsun bütün ırkların bir arada yaşayabilme hayali içindeydi ve müzik kariyerinde hep bunu savundu Haziran 1976 da şöyle diyordu “Tanrı, siyah, beyaz, mavi, pembe ya da yeşil arasında bir fark gözetmemiştir. İnsan insandır. Yaymaya çalıştığımız mesaj budur.”
Bob Marley’nin aşka bakış açısı da son derece gerçekçiydi şu sözleri No Woman No Cry şarkısının nasıl ortaya çıktığını kanıtlar nitelikte “herkes aşk şarkısı yazabilir mühim olan doğru kelimeleri seçmektir” diyor ve şöyle devam ediyordu “Hey güzelim seni çok seviyorum, ama sen niye yüz vermiyorsun bana” gibilerden… Ama bunlar artık beni ilgilendirmiyor, uzun yaşayan şeyler değil bunlar. doğru kelimeleri seçerseniz yaşayabilir. Bu dünyanın sonuna kadar yaşar ve bundan sonra gelecek olan ikinci dünyada da bu şarkıya nasıla ihtiyacınız kalmaz artık, orada yeni kelimelere ihtiyacınız olacak.” (Haziran 1976)
Tanrı ve ölümle ilgili sözleri ise insanı düşünceler denizinde yüzdürür gibi “Tanrı kısmi bir insan değildir. Selassie insana nefes verdim, öyleyse niye banka hesaplarınızı izlemekle vakit kaybediyorsunuz? Niye çarpan yüreği izlemiyorsunuz? Ben doğruluk için çalışmaya adadım kendimi. Tanrı bana ilham verdi. Patron Tanrı’dır, size ne yapacağınızı söyler.” (Haziran 1976)
Herhangi bir dine inanmayan ve sadece tanrıya inandığını söylediği sözlerden de deist olduğunu söyleyebiliriz işte o cümleler “Din gerçekte müziği etkilemez. Müzik doğaldır. Benim dinim yok… ben doğal olandanım, bir dinden değil. Sahip olmanız gereken doğal bir şeydir.” (Haziran 1975)
Bob Marley’in hayatta tek korktuğu şey ise boğulmaktı çünkü yüzmeyi iyi bilmiyordu bu nedenden dolayı “çok iyi yüzemem, bu yüzden fazla derinlere gitmem.” diyordu Temmuz 1975’de…
Beyaz bir babadan ve siyah bir anneden olma Bob Marley bu özelliği için “ben hiçbir şeyim sahip olduğum tek şey Tanrı” diyordu.
Yaşamı, doğallığı, doğruluğu ve özgürlüğü savunan biriydi. Irk konusunda Haziran 1976 yılında şunları söylüyordu Rastafari sanatçı, “Ben ne beyazlar ne de siyahlar adına konuşuyorum. Ben sadece yaratıcı ve hepimizin bir araya gelip yaşamasını söyleyen titreşim adına konuşuyorum. Bir insanın derisinin rengi gözlerinin rengi kadar önemlidir. siyah bir seyirci kitlesi edinmeye çalışmıyorum.”
Paran biterse, kadının da olmaz!
Kadınlara olan bakış açısı son derece karmaşık “Gücünüzü kadına vermemelisiniz. Bir kadın sevilmeli ve ve takdir edilmeli. Kadın topraktır, yaratılışın anası. Kadını sevmek gerekir, ama gönlünüzü düşürmemelisiniz. Ben gönlümü ayakta tutarım. Sevgiye açlıkla bakarım. Saf sevgi. Beni kafam karmakarışık gördüğünüz zaman, bilin ki nedeni aşktır”. (Şubat 1976)
Alışveriş yapmayı sevmez sadece kot almak için dışarı çıkan ve süslü vitrinler için insanları kandırmaktan başka bir şey olmadığını düşünen ve 8 çocuğu olan sanatçı aileye ve yuvaya önem veriyor Ağustos 1976 yılında şöyle diyordu “Yuvam düşündüğüm yerdir. Yuvam dışardıa bir yerdeki maddi bir ödül değildir. Yuvam kafamın içindedir.”
İnsan kendi içinde bir evrendir
Astrolojiye inanmayan ve Kova burcunun tüm özelliklerini taşıyan bağımsızlığına düşkün, hümanist, özgürlüğü savunan, devrimci bir kişilik olan Bob Marley astroloji için şunları söylüyordu Haziran 1975 yılında “Ben sadece doğal olan şeyleri bilirim. Yükselen burcum ve ay burcum nedir? Bu konuda hiçbir şey bilmiyorum.”
Yıllar önce Ian McCann’ın Haziran 1992 yılında çıkardığı kitabı okumuş ve Bob Marley’in bazı sözlerinden oldukça etkilenmiştim. Bob Marley’i yakından tanımak isteyenler için dimağımda kalanları ve etkilendiğim sözlerini yazdım.
“Benim adım Bob Marley değil. Henüz adımı bile bilmiyorum. Daha önce de buradaydım ve tekrar geleceğim, ama buna fazla kafayı da takmıyorum.”
“Müziğim sonsuza kadar yaşayacak. Belki bunu söylemek aptalca ama gerçekleri bildiğimde söylerim. Müziğim sonsuza kadar yaşayacak.”(Haziran 1975)
Alkışlarımla,
Yurda Yurtseven
